4η Αυγούστου 1936 – ένα ιδιαίτερο καθεστώς
- Γράφει ο Χρήστος Στρυφτός*
Η δεκαετία του ’30 για την Ελλάδα ήταν αρκετά δύσκολη αλλά και περιπετειώδης όσο αφορά τον πολιτικό τομέα. Πιο συγκεκριμένα η αβασίλευτη δημοκρατία, αποχή των φιλελευθέρων από κάποιες εκλογές, η ανάδειξη νέων αριστερών δημοκρατικών αλλά και ακροδεξιών κομμάτων, η επάνοδος των φιλοβασιλικών, το ξαφνικό κίνημα του Κονδύλη και το αξιοπερίεργο προωθούμενο από τον ίδιο δημοψήφισμα για την επαναφορά του βασιλιά το 1935 είναι κάποια από τα στοιχεία που μας προϊδεάζουν για την πορεία μιας συγκεκριμένης πολιτικής κατάστασης.
Ειδικότερα μετά τις βενιζελικές κυβερνήσεις και την πτώχευση της χώρας το 1932, μέσα από εκλογές αναλαμβάνει τα ηνία της χώρας ο τότε πρόεδρος του Λαϊκού Κόμματος Π.Τσαλδάρης από το 1933 έως το 1935. Η συγκεκριμένη κυβέρνηση ανατρέπεται από τον πάλαι ποτέ βενιζελικό Γ.Κονδύλη με πραξικόπημα ο οποίος και διεξάγει δημοψήφισμα με αποτέλεσμα το πολίτευμα της χώρας να μετατραπεί σε βασιλευόμενη δημοκρατία.
Ο βασιλεύς Γεώργιος Β΄ της Ελλάδος μετά από τις εκλογές τον Γενάρη του 1936 (οι τελευταίες εκλογές του Μεσοπολέμου), οι οποίες δεν αναδεικνύουν πρωθυπουργό τελικά αναθέτει καθήκοντα κυβέρνησης στον πανεπιστημιακό Κ.Δεμερτζή. Την ίδια χρονική περίοδο οι ξαφνικοί θάνατοι των πολιτικών ηγετών Ελ.Βενιζέλου, Π.Τσαλδάρη, Γ.Κονδύλη αλλά και του ίδιου του πρωθυπουργού Δεμερτζή, δημιουργούν μεγάλη ανησυχία για τους ψηφοφόρους τους. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ αποφασίζει τον Απρίλιο του 1936 να αναθέσει την διακυβέρνηση της χώρας στον τότε αρχηγό του κόμματος των Ελευθεροφρόνων και αντιστράτηγο ε.α. Ιωάννη Μεταξά.(1)
Ο Ιωάννης Μεταξάς γνωστός για τις ακροδεξιές και φιλοβασιλικές του πεποιθήσεις κερδίζει την εμπιστοσύνη της Βουλής (εκτός των 15 βουλευτών του ΠΑ.ΜΕ και του Γ.Παπανδρέου) και αργότερα ανακοινώνει την παύση των εργασιών της έως και τον Σεπτέμβριο του ιδίου χρόνου. Ύστερα από την αιματηρή απεργία των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1936, ο Μεταξάς θα έβρισκε την αφορμή που αναζητούσε για την επιβολή μιας δικτατορίας.
Η δικτατορία του Μεταξά εγκαθιδρύθηκε με τις ευλογίες του βασιλιά, ώστε να σταματήσουν κατά τους δυο τελευταίους η πολιτική αταξία των αποτυχημένων φιλοβενιζελικών κινημάτων και οι απεργίες των εργατών οι οποίες ολοένα και έκαναν αισθητή την παρουσία του κομμουνισμού.(2)
Την 4η Αυγούστου του 1936 ο Μεταξάς ξεκινάει ανενόχλητος πλέον από κάθε απειλή το έργο της δημιουργίας του “Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού”, όπως το οραματίζονταν ο ίδιος.
Με εξορίες και βασανιστήρια για τους πολιτικούς του αντιπάλους κυρίως για τους κομμουνιστές αλλά και με αυστηρούς νόμους, λογοκρισίες στον τύπο και στον κόσμο του θεάματος και της ψυχαγωγίας, πορεύεται ώστε να διεκπεραιώσει το έργο του. Ένας γερμανομαθής πρώην στρατιωτικός, νυν δικτάτορας στο πλευρό ενός αγγλόφιλου βασιλιά, ο Ιωάννης Μεταξάς κινείται στα όρια ενός φασιστικού καθεστώτος στην Ελλάδα. Δεν μπορούμε να πούμε όμως ότι η Ελλάδα τότε είχε φασισμό με την καθαρά επιστημονική του έννοια. Ο φασισμός εκείνη την εποχή στην Ιταλία είχε καθιερωθεί από ένα συγκεκριμένο κίνημα ή και κόμμα και μάλιστα προωθήθηκε και εδραιώθηκε από την επιθυμία της λαϊκής πλειοψηφίας.
Στην περίπτωση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου έχουμε μια δικτατορία η οποία όχι μόνο δεν υποστηρίζεται από κάποια λαϊκή βάση αλλά επιβάλλεται με τις «πλάτες» του βασιλιά. Η επιμονή προς την χριστιανική ορθόδοξη κοσμοθεωρία και οι άριστες σχέσεις με την Εκκλησία, η κλειστού τύπου εθνικιστική ιδεολογία, η μη επεκτατική πολιτική, ο πολιτικός αντιφελελευθερισμός, ο αντικοινοβουλευτισμός και ο αντικομμουνισμός είναι κάποια χαρακτηριστικά του μεταξικού καθεστώτος τα οποία δεν μας επιβεβαιώνουν απόλυτα ώστε να το χαρακτηρίσουμε στην ιδεολογική του βάση φασιστικό, αλλά ως μια ακραία μορφή λαϊκίστικου ολοκληρωτικού εθνικισμού.
Παρ όλα αυτά όμως ο κορπορατισμός, η οργανωμένη κατά τα πρότυπα της φασιστικής Ιταλίας νεολαίας του καθεστώτος (ΕΟΝ), η προσωπολατρεία του «αρχηγού», οι φασιστικοί χαιρετισμοί και σύμβολα (διπλούς πέλεκυς) είναι στοιχεία που κάποιοι χαρακτηρίζουν έστω και λανθασμένα το καθεστώς της 4ης Αυγούστου φασιστικό.(3)
Η οικονομική πολιτική του Μεταξά αρκετά εξωστρεφής άνοιξε τον δρόμο για νέες επενδύσεις στη χώρα και συνέβαλε στη δημιουργία 567 νέων εργοστασίων. Έτσι καταπολεμώντας σε μεγάλο βαθμό την ανεργία η κυβέρνηση του Μεταξά μερολήπτησε για τις οικονομικά ασθενέστερες τάξεις, αυτές των εργατών και των αγροτών, με την ίδρυση του Ι.Κ.Α.,την εφαρμογή του 8ωρου εργασίας και την καθιέρωση της Πρωτομαγιάς ως «Εθνικής εργατικής αργίας» για τους πρώτους αλλά και με την χαμηλότοκη δανειοδότηση και διαγραφή των χρεών για τους δεύτερους.
Αξιοσημείωτο είναι να αναφέρουμε πως το καθεστώς Μεταξά έκανε φιλότιμες προσπάθειες α) για την αποκέντρωση του πληθυσμού με την ίδρυση του «Συμβουλίου Αποκεντρώσεως», β) για την επαναδημιουργία του Αστικού Κώδικα, γ) για το προοδευτικό βήμα της εποχής στην παιδεία με την ίδρυση του Ο.Ε.Σ.Β. και την εντολή συγγραφής της μέχρι σήμερα γνωστής «Γραμματική της Δημοτικής» του Μανόλη Τριανταφυλλίδη.(4)
Ο επανασχεδιασμός των σιδηροδρομικών δικτύων και των τηλεπικοινωνιών ήταν ακόμη κάποια από τα έργα της δικτατορίας. Ένα πραγματικά οξύμωρο γεγονός του καθεστώτος Μεταξά ήταν οι εμπορικοβιομηχανικές του συναλλαγές καπνών και όπλων με την εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία αφενός και αφετέρου οι λιγότερο προβεβλημένες πολιτικές και διπλωματικές σχέσεις του με τη Βρετανία λόγω βασιλιά Γεωργίου.
Τέλος, ο Μεταξάς δεν παρέλειψε να κάνει μια γενική αναδιοργάνωση στον ελληνικό στρατό και πιο συγκεκριμένα στο ΓΕΣ. Η δρομολογημένη προπαρασκευή του πολέμου, είχε οργανωθεί αποκλειστικά από τον ειδικό σε αυτά τα θέματα Μεταξά (ο οποίος είχε υπό την εποπτεία του και τα τρία στρατιωτικά υπουργεία) αλλά και από τον στρατάρχη Αλ.Παπάγο.(5)
Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου συνέβαλε αναμφίβολα στην σταδιακή και οργανωμένη «στρατιωτικοποίηση» και πειθάρχηση της ελληνικής κοινωνίας, αυτός ήταν ίσως και ο στόχος που οραματίζονταν ο Μεταξάς στη περίπτωση του έσχατου κινδύνου ενός πολέμου ο οποίος δειλά-δειλά είχε εμφανιστεί.(6) Ήταν το σχέδιο και η επιβολή ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος να μπορέσει να αντιμετωπίσει με μεγάλη επιτυχία το 1940 τον εχθρό. Εκείνο τον εχθρό όπου η «4η Αυγούστου» μέσα στα πέντε χρόνια ζωής της λίγο πολύ ενστερνίζονταν.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Richard Clogg, «Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας», εκδ: ΚΑΤΟΠΤΡΟ, Αθήνα, 2003, σελ 139-146
(2) Ιάκωβος Μιχαηλίδης, «Ιωάννης Μεταξάς-100 ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ», εκδ: ΣΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟ, τομ.Β΄, Αθήνα, 2009, σελ 179-183
(3) Σπυρίδων Γ.Πλουμίδης, «Το καθεστώς Ιωάννη Μεταξά (1936-1941), εκδ: ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 2016, σελ 11-161
(4) Ηλίας Ι. Ηλιόπουλος, «Ιωάννης Μεταξάς – Ο Εθνικός Κυβερνήτης», εκδ: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, Αθήνα, 2016, σελ 120-206
(5) ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Ιστορία της Οργανώσεως του Ελληνικού Στρατού (1821-1954), ΓΕΣ-ΔΙΣ, Αθήνα, 1957, σελ 129-132
(6) Ιωάννη Μεταξά, «Το Προσωπικό του Ημερολόγιο», Δ΄ ΤΟΜΟΣ, εκδ: ΙΚΑΡΟΣ, Αθήνα, 1960, σελ 250-390
ΠΗΓΗ TIMESNEWS
